Permbajtja
Perhapja dhe transmetimi i terbimit
Tërbimi shkakton mbi 55,000 vdekje njerëzore në mbarë botën çdo vit, kryesisht në Amerikën Latine, Afrikë dhe Azi. Në Europe imunizimi i kafshëve shtëpiake ka reduktuar rastet e tërbimit te njerëzit në me pak se 3 në vit, kryesisht të transmetuara nga lakuriqët e natës të infektuar. Rakunët e infektuar, skunks dhe dhelpra gjithashtu mund të transmetojnë tërbimin.
Kafshët e infektuara me tërbim e transmetojnë infeksionin përmes pështymës së tyre, zakonisht përmes pickimeve/kafshimeve. Rrallëherë, virusi mund të hyjë përmes një gërvishtjeje të lëkurës ose përmes mukozës së syve, hundës ose gojës. Virusi migron nga vendi i hyrjes përgjatë nervave periferikë në palcën kurrizore dhe më pas në tru. Më pas përhapet nga sistemi nervor qendror nëpërmjet nervave periferikë në pjesë të tjera të trupit.
Simptomat e terbimit
Dhimbja ose parestezia (perceptim të ndryshuar të stimujve dmth një reagimi jonormal ndaj prekjes, stimujve termikë, dhimbjes dhe dridhjeve) mund të zhvillohet në vendin e pickimit/kafshimit. Shkalla e progresionit bazohet në inokulimin viral dhe afërsinë e plagës me trurin. Periudha e inkubacionit është mesatarisht 1 deri në 2 muaj, por mund të jetë me e madhe se 1 vit.
Simptomat fillestare të tërbimit janë jospecifike: ethe, dhimbje koke dhe ndjerje keq. Brenda pak ditësh zhvillohet encefaliti (tërbimi “i furishëm”; në 80%) ose paraliza (tërbimi “i heshtur”; në 20%). Encefaliti shkakton shqetësim, konfuzion, agjitacion, sjellje të çuditshme, halucinacione dhe pagjumësi. Pështyma është e tepruar dhe madje edhe përpjekjet për të pirë shkaktojnë spazma të dhimbshme të muskujve të laringut dhe faringut (hidrofobia). Në formën paralitike, paraliza ascendente dhe tetraplegjia zhvillohen pa delirium dhe hidrofobi.
Diagnoza
Biopsia e lëkurës me testimin e antitrupave fluoreshente. Ndonjëherë testet PCR (Polymerase Chain Reaction) në mostrat e lëngjeve ose indeve.
Tërbimi duhet të dyshohet te subjektet me encefalit ose paralizë në rritje dhe që kanë një histori të kafshimit të kafshëve ose ekspozimit ndaj lakuriqëve të natës; Kafshimet e lakuriqëve mund të jenë sipërfaqësore dhe të kalojnë pa u vënë re.
Testi i drejtpërdrejtë i fluoreshencës në një mostër biopsie të lëkurës së pjesës së pasme të qafës është testi diagnostik i zgjedhur. Diagnoza mund të bëhet edhe me PCR (Polymerase Chain Reaction) të lëngut cerebrospinal, pështymës ose indeve. Mostrat e testuara për antitrupat e tërbimit përfshijnë serumin dhe lëngun cerebrospinal.
CT, MRI dhe elektroencefalografia mund të jenë normale ose të tregojnë ndryshime jo specifike.
Trajtimi
Ne trajtimin e terbimit perdoret terapia mbështetëse. Trajtimi pasi tërbimi zhvillohet është vetëm mbështetës dhe përfshin qetësim të thellë p.sh. me ketaminë dhe midazolam. Vdekja zakonisht ndodh rreth 3-10 ditë pas fillimit të simptomave. Nder pak pacientë qe mbijetojne, shumë prej tyre kishin marrë imunoprofilaksë përpara fillimit të simptomave (dmth ishin imunizuar perpara se te prekeshin prsh me vaksine). Sipas disa dëshmive, administrimi i vaksinës kundër tërbimit dhe imunoglobulinave pas kontraktimit të sëmundjes mund të shkaktojë përkeqësim klinik më të shpejtë.
Parandalimi i tërbimit
Kafshët e prekura nga tërbimi shpesh mund të njihen nga sjellja e tyre e çuditshme; ata mund të jenë të shqetësuara dhe të zemëruar, të dobëta ose të paralizuara dhe mund të mos shfaqin frikë nga njerëzit. Kafshët e natës (p.sh. lakuriqët e natës, skunks, rakunët) dalin jashtë gjatë ditës. Lakuriqët e natës mund të bëjnë zhurma të pazakonta dhe të kenë vështirësi të fluturojnë. Nëse një kafshë dyshohet se ka tërbim, nuk duhet afruar apsolutisht.
Profilaksia (imunizimi me vaksine) para ekspozimit ndaj semundjes
Vaksina e tërbimit është e sigurt dhe rekomandohet për profilaksinë para ekspozimit për njerëzit në rrezik, d.m.th., veterinerët, mbarështuesit, speleologët, personeli që trajton virusin dhe për të gjithë ata që udhëtojnë në zonat endemike.
Tri doza totale prej 1 mL administrohen intamuskul, një nga një në ditët 0, 7 dhe ditët 21 deri në 28. Vaksinimi siguron mbrojtje gjatë gjithë jetës deri në një farë mase. Megjithatë, mbrojtja zvogëlohet me kalimin e kohës; nëse ekspozimi ka të ngjarë të vazhdojë, testimi serologjik rekomandohet çdo 6 muaj (për ekspozim të vazhdueshëm) ose çdo 2 vjet (për ekspozim të shpeshtë) dhe administrohet një dozë përforcuese e vaksinës nëse numri i antitrupave është nën një nivel të caktuar.
Profilaksia e tërbimit pas ekspozimit
Ekspozimi nënkupton një pickim/kafshim që ndërpret vazhdimësinë e lëkurës ose çdo kontakt midis mukozës ose çarjeve të lëkurës dhe pështymës së kafshës. Nëse ndodh ekspozimi ndaj virusit, profilaksia e shpejtë dhe e kryer me përpikëri është pothuajse gjithmonë në gjendje të parandalojë tërbimin te njeriu. Zona e kontaminuar duhet pastruar menjëherë dhe tërësisht me sapun dhe ujë ose klorur benzalkonium. Plagët e thella duhet të pastrohen me ujë me sapun duke përdorur presion të moderuar. Plagët zakonisht lihen të pambuluara.
Profilaksia pas ekspozimit me vaksinën e tërbimit dhe imunoglobulinën e tërbimit administrohet në varësi të kafshës që kafshoi, kafshimin dhe rrethanave, dhe truri i kafshës testohet për virusin.
Komentet